De Aanslag

Een oorlog richt niet alleen veel materiële schade aan, maar zorgt ook voor mentale littekens. Hoe groot de nasleep van een oorlog kan zijn wordt duidelijk in het boek ‘De Aanslag’ van Harry Mulisch.

Harry Mulisch werd geboren op 29 juli 1927 in Haarlem. Hij bracht zijn eerste boek uit in 1952. Dit was het boek ‘Archibald Strohalm’. In 1975 verscheen het boek ‘Twee Vrouwen’ en 7 jaar later bracht hij ‘De Aanslag’ uit. Zijn boek ‘De ontdekking van de hemel’ uit 1992 is in 2007 via een internetpoll verkozen tot beste Nederlandstalige boek aller tijden. Mulisch overleed in 2010 aan kanker. In zijn leven heeft hij vele prijzen gewonnen, zoals de P.C. Hooft-prijs en de prijs der Nederlandse letteren. Hij wordt beschouwd als een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers van Nederland en hij behoort tot ‘De Grote Drie’, waartoe ook Willem Frederik Hermans en Gerard Reve behoren.

Het boek gaat over Anton Steenwijk die tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken raakt bij de moord op Fake Ploeg. Hoewel hij dit zelf ontkent, is hij de rest van zijn leven bezig met het uitzoeken wat er precies gebeurd is die avond.

Tijdens het lezen van het boek zijn me een aantal zaken opgevallen. Heel kenmerkend aan het boek is dat er veel tijdsprongen in zitten. Het boek bestaat uit 5 verschillende episodes. Elk van deze episodes vinden plaats in een ander jaar, respectievelijk 1945, 1952, 1956, 1966, 1981. Deze tijdsprongen maken goed duidelijk dat de oorlog Anton zijn hele leven blijft achtervolgen. Wat ook opvallend is aan het boek is dat er nauwelijks spanningsopbouw voorkomt. Het boek wordt op een oppervlakkige manier verteld, waardoor het verhaal duidelijk en begrijpbaar blijft, maar waardoor wel de spanning ontbreekt. Maar het meest opvallend aan het boek is het zogenaamde ‘dobbelsteen motief’. Bij de belangrijke gebeurtenissen in zijn leven is er telkens een dobbelsteen aanwezig. Op het moment van de aanslag op Fake Ploeg is de familie een bordspel aan het doen, waarbij Anton de dobbelsteen in zijn hand heeft. Na het horen van de schoten stopt hij de dobbelsteen in zijn zak. Later, als hij door zijn oom wordt opgehaald uit het Ortskommandantur, voelt hij de dobbelsteen weer in zijn zak. Dit is op het moment dat hij een nieuw leven tegemoet gaat. Verder in het boek komt de dobbelsteen weer terug, namelijk als hij in zijn tweede huis in Toscane is. Hij ziet een tafelaansteker in de vorm van een dobbelsteen, waarna hij een ziek wordt. Ik denk dat het zien van deze tafelaansteker een soort traumatisch effect bij Anton opwekt. De dobbelsteen staat ook symbool voor het toeval, omdat je bij een dobbelsteen nooit weet welk getal je zult gaan gooien. Zo was het ook toeval dat Fake Ploeg bij Anton in de straat werd neergeschoten.

Ik vond de aanslag een leuk boek om te lezen. Het boek is goed opgebouwd en duidelijk. Het laat ook goed zien hoe groot de nasleep van een oorlog kan zijn. Dit zet je dan meteen weer aan het denken. Wel jammer vind ik dat de spanningsopbouw ontbreekt, omdat het daardoor minder interessant is om door te lezen. Wat ik erg goed vind van dit boek is het einde. Ik zag de afloop van het verhaal niet aankomen en daarom is dit boek onvoorspelbaar.

Het boek is ook verfilmd in 1986. De film heeft een Oscar gewonnen voor Beste Buitenlandse film. Hier vind je een trailer van de film.

De financiën

Het boek van Joris Luyendijk is een groot succes. 'Dit kan niet waar zijn' gaat over de problemen in de wereld van de banken. Joris is zelf actief bezig geweest met het doen van onderzoek. Hier en hier zijn recensies van dit boek te vinden.

Banken hebben een niet al te goede reputatie, maar is dit terecht? In het boek komt naar voren dat de problemen die ontstaan zijn door banken, lang niet altijd doelbewust zo zijn opgezet. Bankiers zijn mensen die met dezelfde problemen kampen als de meeste mensen: met een hypotheek en een gezin om voor te zorgen. In hoeverre zijn de bankiers schuldig aan de economische problemen? Hebben zij onjuist gehandeld, of probeerde ze gewoon hun eigen toekomst op te bouwen? Het zijn interessante zaken die Joris aan het licht stelt, en die ook twijfel zullen zaaien over de negatieve reputatie van banken.

Misdaad

Het boek 'Crime and Punishment' van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski gaat over Rodio. Hij is een student in de negentiende eeuw die na zijn studie in verval raakt. Hij ziet zichzelf als een bijzonder mens, een 'übermensch'. Hij denkt dat dit soort bijzondere mensen vrijgesteld zijn van de wet. Daarom wil hij een oude woekeraarster vermoorden zonder gestraft te worden. Zij wordt namelijk beschreven als een 'untermensch'. Na de aanval op de woekeraarster krijgt hij een schuldgevoel. Hij heeft namelijk ook de onschuldige halfzus vermoord, genaamd Lizaveta. Hij begint te twijfelen. Verdiende die woekeraarster het wel? Was hij wel echt een 'übermensch'? Hij geeft zichzelf uiteindelijk aan bij de politie en wordt voor acht jaar naar een strafkamp gestuurd.

Het verschil tussen mensen staat centraal in dit boek. De hoofdpersoon ziet zichzelf beter als andere mensen en denkt daarom ook dat hij buiten de wet staat. Zelfs het plegen van een moord zou hem geen straf opleveren, omdat hij denkt dat hij bijzonder is. Uiteindelijk merken we dat hij wel degelijk straf krijgt, en dat hij deze vrijwillig aanvaard uit schuldgevoel. Een interessante kijk op misdaad en op de gevolgen ervan.

Plantages

Het boek 'Max Havelaar' van Multatuli(Eduard Douwes Dekker) is een boek wat protesteert tegen de corrupte overheersingen van de Nederlandse regering in Nederlands-Indië. De bevolking van Nederlands-Indië werd immers zwaar benadeeld. Het cultuurstelsel zorgde ervoor dat mensen een deel van hun grond moesten gebruiken om waardevolle landbouwproducten te maken voor de Europese markt. Hadden zij geen grond om dit te doen, dan moesten zij herendiensten verrichten. Het stelsel werd veelvuldig gebruikt om de bevolking uit te buiten. Omdat er ook nog hoge landrenten waren, kwam de bevolking in de problemen. Er was veel hongersnood en er was sprake van armoede. Het is een stukje geschiedenis waar Nederland niet trots op hoeft te zijn, en Multatuli laat dit ook blijken in zijn boek. Door zijn boek ontstond er veel kritiek op het cultuurstelsel, en mede door dit boek werd het cultuurstelsel later ook afgeschaft. Het boek is een belangrijk stukje geschiedenis over de Nederlandse overheersing in Nederlands-Indië. Multatuli was kritisch over het beleid dat daar gevoerd werd. En gelukkig maar, want daardoor hebben wij dit boek om te begrijpen wat zich daar in Nederlands-Indië heeft afgespeeld door de jaren heen. 

Tussen goed en kwaad

Mariken weet niet meer wat ze moet doen. Haar tante reageert haar woede op Mariken af en beschuldigt haar van een relatie met haar oom. Hulpeloos zoekt Mariken voor hulp, of dat nou van de duivel of van God is. De duivel hoort dit en zoekt haar op als Moenen. Mariken kan van Moenen alle talen leren en de zeven vrije kunsten. Maar daar wil Moenen natuurlijk iets voor terug. Mariken moet haar naam wijzigen in Emmeken en ze mag geen kruisteken meer dragen. Ze reist met Moenen mee naar Antwerpen om daar zeven jaar zondig te leven. Ze keert echter terug naar Nijmegen, waar ze spijt begint te krijgen van haar daden. Mariken doet vervolgens beroep op God, tot woede van Moenen. Hij neemt Mariken mee de lucht in en gooit haar naar beneden. Door een gebed van Gijsbrecht overleeft Mariken de val. Mariken en Gijsbrecht gaan vervolgens samen op reis op zoek naar vergiffenis voor Mariken. Ze gaan zelfs naar de Paus. Die doet haar drie ijzeren ringen om haar armen en hals. Deze vallen pas af als haar zonden worden gegeven. Dit gebeurt een aantal jaren later. Twee jaar daarna sterft ze. 

In dit verhaal is religie zeer belangrijk. Mariken wordt immers bezocht door de duivel en zoekt daarna vergiffenis bij God. Hiermee staat ook goed en kwaad centraal. Mariken is geneigd tot het slechte uit wanhoop en eigen belang. Ze krijgt later pas spijt en komt er dan achter hoe moeilijk het is om weer terug naar het goede te gaan. Dit is een tijdloos gebeuren. Het komt immers nog steeds voor dat mensen geneigd zijn tot het slechte uit wanhoop of uit eigen belang. Het is echter moeilijk om daarna weer terug te keren naar het goede. Kijk bijvoorbeeld naar criminelen. Zij zijn geneigd naar het slechte, maar als ze eenmaal de fout in zijn gegaan, zullen zij met het etiket 'crimineel' blijven rondlopen, ongeacht het goede wat ze daarna doen. Er is echter hoop, zo blijkt ook uit het verhaal van Mariken. Mocht je het echt willen en er hard voor werken, dan is het best mogelijk om het slechte achter je te laten. 

De koning te rijk

Dat een oud verhaal best spannend kan zijn, bewijst het verhaal 'karel ende Elegast'. Het verhaal is omstreeks 1270 geschreven, al is de auteur onbekend. Het verhaal draait om de koning Karel, een verwijzing naar Karel de Grote. Karel krijgt bezoek van een Engel die hem vertelt dat hij uit stelen moet gaan. Wanneer de engel de boodschap 3 keer heeft verkondigt, besluit Karel om uit stelen te gaan. In het bos komt hij echter Elegast tegen, die Karel eerder verbannen had. Daarom stelt karel zich voor als Adelbrecht. Karel stelt voor om in te gaan breken bij de koning, maar Elegast wil liever gaan inbreken bij de zwager van de koning, Eggeric. Tijdens het inbreken hoort Elegast Eggeric praten met zijn vrouw, de zus van de koning. Eggeric vertelt over zijn plan om de koning te vermoorden. Zijn vrouw wordt boos en slaat hem een bloedneus. Elegast vangt het bloed op met een handschoen. Elegast vertelt het verhaal aan Karel. De volgende dag beschuldigt Karel Eggeric van verraad, en ze gaan samen het gevecht aan. Uiteindelijk vermoord Elegast Eggeric, waarna Elegast trouwt met de zus van de koning.

Het taalgebruik van dit verhaal is niet gemakkelijk. Dit komt omdat het verhaal al oud is. Het verhaal is echter nog steeds spannend. Het is ook opmerkelijk dat Karel de Grote een hoofdrol speelt in dit verhaal. Dit was niet gebruikelijk voor die tijd, omdat Karel de Grote meestal een bijfiguur was. Ook het Christendom speelt een rol in dit verhaal. Karel wordt immers bezocht door een Engel die een boodschap van God komt brengen. Dit blijkt een belangrijke boodschap te zijn, omdat Karel er dankzij deze boodschap achter komt dat er een moordcomplot tegen hem gericht is. Het verhaal is een ridderverhaal, hoewel het verhaal hier en daar ook wat weg heeft van een sprookje. Al met al is dit een mooi en klassiek verhaal uit de Nederlandse literatuur, die tot op de dag van vandaag spannend blijkt te zijn.

Nooit gelukkig

In het boek ‘Eline Vere’ van Louis Couperus staat, zoals de titel al aangeeft, Eline Vere centraal. Eline is 23 en woont bij haar zus Betsy. Er komen vaak mensen over de vloer en Eline en Betsy gaan vaak samen uit. Ondanks dit voelt Eline zich eenzaam en is ze vaak ongelukkig. Er lijkt hoop, Eline krijgt van Otto een waaier cadeau. Eline heeft sterke gevoelens voor Otto en lijkt eindelijk wat geluk te kunnen vinden. Maar al snel gaat ook dit mis, als Eline begint te twijfelen over haar gevoelens en uiteindelijk de relatie verbreekt. Ze wordt weer ongelukkig en besluit met haar oom Daniel en zijn vrouw te gaan reizen. Ook dit maakt haar niet gelukkig en uiteindelijk keert ze net zo ongelukkig terug naar haar woonplaats Den Haag. Het lukt haar opnieuw niet om het geluk te vinden en ze gaat weer terug naar Daniel en zijn vrouw in Brussel. Hier ontmoet ze St. Clare op wie ze verliefd wordt. St. Clare vraagt Eline ter huwelijk, maar Eline zegt dat ze nog over haar antwoord moet nadenken. Uiteindelijk pleegt ze zelfmoord door teveel slaappillen in te nemen.

Het boek is verschenen aan het einde van de negentiende eeuw. Het boek is geschreven in de tijd van het naturalisme. Dit boek is ook duidelijk een boek dat in het teken staat van het naturalisme. Een belangrijk kenmerk van het naturalisme is het determinisme, wat duidelijk naar voren komt in dit boek. Eline wordt gevormd door haar erfelijke aanleg en haar milieu. Ook het fatalisme komt terug in dit boek, als duidelijk wordt dat Eline gevormd wordt door het noodlot. Een ander kenmerk van het naturalisme is de overheersende somberheid. Deze somberheid komt ook zeker voor in Eline Vere. Zo is Eline erg ongelukkig in het boek en pleegt ze uiteindelijk zelfs zelfmoord. Eline heeft een sombere kijk op het leven en hierdoor wordt zij ook gevormd. Eline is ook een afwijkend meisje dat zich anders gedraagt dan de meeste mensen. Het lijkt of zij alle redenen heeft om gelukkig te zijn, maar toch is ze niet gelukkig. Dit absurde gedrag is afwijkend van de meeste mensen. In deze psychologische roman speelt ook een vrouw de hoofdrol: een typisch naturalistisch kenmerk. 

De tweestrijd

‘If we don’t end war, war will end us’. Dit waren de wijze woorden van H.G. Wells. De schade en kosten van een oorlog zijn enorm, maar hoe groot de immateriële nasleep van een oorlog kan zijn wordt duidelijk in het boek ‘De Tweeling’ van Tessa de Loo.

In deze roman uit 1993 staan de tweelingzussen Lotte en Anna centraal. Zij worden geboren in Duitsland in de jaren 20, maar na het overlijden van hun ouders wordt Lotte ondergebracht bij een Nederlands gezin. Anna blijft in Duitsland bij haar oom wonen, waar ze de Tweede Wereldoorlog meemaakt. Aan het einde van hun levens treffen ze elkaar bij toeval in een verzorgingstehuis, na elkaar jaren niet gezien of gesproken hebben. Wanneer ze met elkaar aan de praat raken wordt duidelijk hoe lang een oorlog daadwerkelijk duurt.

Wat meteen opvalt bij het lezen van boek is dat het verhaal achteraf verteld wordt. Het boek opent met de passage waarin Anna en Lotte, oud en versleten, elkaar na jaren weer treffen in een verzorgingstehuis. Vervolgens blikken beide terug op hun leven. De structuur van het boek is hierdoor opmerkelijk. De verhaallijnen van Anna en Lotte worden door elkaar heen verteld. Regelmatig worden er snelle sprongen tussen hun verhalen gemaakt. Dit houdt het boek interessant en als lezer blijf je oplettend. Echter, soms zorgt dit ook voor verwarring en doet de opbouw slordig aan. Door de vele personages en tijdsprongen is het van belang om als lezer alert te blijven om het verhaal te kunnen volgen. Verder zijn er ook een aantal stukken waarin er sterk uitgeweid wordt, maar deze details zijn niet van belang voor de grote lijn. Deze stukken geven echter wel ruimte aan de lezer om een helder beeld te vormen van de situatie waarin de zussen zich bevinden.

Ondanks deze uitbreidingen leest het boek gemakkelijk weg. Dit komt vooral door de krachtige stijl die de Loo gebruikt in het boek. Er wordt afgewisseld tussen korte en lange zinnen, waardoor het lezen boeiend en gemakkelijk is. Het taalgebruik is direct, maar daarom niet minder interessant. Het is duidelijk en begrijpbaar en de emoties komen goed naar voren in de zinnen. De Loo gebruikt een effectieve opbouw van taalgebruik waarmee ze de lezer langzaam het boek intrekt. Wel had er wat meer regelmaat in de hoofdstukken gebracht kunnen worden. Na een hoofdstuk van een paar pagina’s volgt een hoofdstuk van tientallen bladzijden. Dit had best wat beter verveeld kunnen worden.

In het boek staan twee partijen tegenover elkaar in de vorm van twee oude dames: Nederland en Duitsland in de oorlog. Opvallend is de sympathie die de Loo geeft aan Anna, die aan de Duitse kant staat in de oorlog. Er heerst nog altijd een Anti-Duits gevoel onder sommige Nederlanders. Het verhaal van Anna wordt verteld op een manier die ervoor zorgt dat je gaat meeleven met haar en begrip krijgt voor de situatie waarin zij zich bevindt. Tessa de Loo wilde met het boek de Anti-Duitse gevoelens wegnemen onder de Nederlanders. Want het verhaal van Anna is er maar een van velen. Het lukt de Loo om deze gevoelens weg te nemen en je krijgt begrip voor de situatie waarin Anna zich bevindt. Dit zorgt er echter wel voor dat het verhaal van Lotte minder interessant wordt. Lotte wordt bij een communistisch Nederlands gezin ondergebracht. In het boek komt dat echter nauwelijks naar voren. Een gemiste kans om de overeenkomsten en verschillen tussen het fascisme en het communisme te bekijken en uit te werken.

Al met al is De Tweeling een interessant boek met duidelijke maatschappelijke thema’s die je aan het denken zetten. Deze geslaagde roman schetst een mooi beeld van de situatie waarin veel Duitsers zich bevonden tijdens de oorlog. Hoewel het verhaal van Anna boeiender is dan die van Lotte geeft deze tweestrijd een goede weergave van de onderlinge strijd die ook jaren na de oorlog nog voortduurt. De structuur doet hier en daar rommelig aan, maar dit is ondergeschikt aan de boodschap die het verhaal wil overbrengen. Een mooie schets van het nationalisme en het gevaar dat dit met zich meebrengt. Want als waar je voor leeft, niet gelijk is aan waarvoor je bereid bent te sterven, dan is er de noodzaak om een andere weg te kiezen in het leven. Een prachtige boodschap van een geslaagd boek. 

Figuranten in de hoofdrol

Lachen, gieren, brullen. Zo zou je ‘Figuranten van Arnon Grunberg kunnen omschrijven. Een boek vol leuke grappen en onwerkelijke gebeurtenissen die tot nog meer hilarische gevolgen leiden. Jammer dat het boek dan ook enige diepgang mist.

In het boek staat Ewald Stanislas Krieg centraal. Al in het begin van het boek wordt zijn visie duidelijk: alert blijven. Hij is vooral geïnteresseerd in geld en hij noemt zichzelf dan ook geldwolf. Hij heeft de droom om door te breken in Hollywood als acteur. Deze ietwat onrealistische droom deelt hij met een vriend die de opmerkelijke naam Broccoli draagt. Ewald is de meest nuchtere van de twee. Broccoli leeft enorm in de droom en is ook bereid er alles voor te doen. Ze worden ook beide verliefd op Elvira, een actrice uit Argentinië die dezelfde droom deelt als Ewald en Broccoli. Uiteindelijk slaagt geen van alle erin om de droom te verwezenlijken. Ewald gaat in New York wonen.

Ewald mag dan de hoofdpersoon zijn, eigenlijk komen we het minst over hem te weten. Hij is een flat character. Een opmerkelijke keuze van Grunberg om de hoofdpersoon een flat character te laten zijn. Overigens komen we ook niet veel te weten over Broccoli en Elvira. Het lijkt een beetje of de belangrijkste personen uit het boek eigenlijk een soort figuranten zijn. Het gevolg is dat het moeilijk is om hoogte te krijgen van de personages waardoor je niet echt goed in het boek kunt komen. Tegelijk zorgt dit ook voor veel kritische spanning: Waarom doet Grunberg dit? Behalve de hoofdpersonen zitten er nog meer figuranten in het boek, die allemaal hun verhaal willen doen. Ze komen, doen hun onzinnige verhaal en vertrekken dan weer net zo snel en plotseling als dat ze gekomen zijn.

Het boek zit vol met humor. Droge humor wel te verstaan, die misschien niet iedereen zal aanspreken. Enkele scènes, zoals de scène waarin Broccoli een prostituee regelt voor zijn vader is hilarisch. Toch zijn sommige grappen nogal afgezaagd en voorspelbaar. Als je er voor open staat is het werkelijk hilarisch, maar de platvloerse humor en de onrealistische verhaal zal niet voor iedereen weggelegd zijn.

Al met al is figuranten een erg grappig boek dat lekker wegleest. Het onrealistische verhaal en de vlakheid van de personages zal misschien lastig zijn voor sommige lezers en het boek is dan ook zeker niet voor iedereen weggelegd. Maar wie op zoek is naar een lekker luchtig boek met veel droge humor is aan het juiste adres bij Figuranten.