Nooit gelukkig

In het boek ‘Eline Vere’ van Louis Couperus staat, zoals de titel al aangeeft, Eline Vere centraal. Eline is 23 en woont bij haar zus Betsy. Er komen vaak mensen over de vloer en Eline en Betsy gaan vaak samen uit. Ondanks dit voelt Eline zich eenzaam en is ze vaak ongelukkig. Er lijkt hoop, Eline krijgt van Otto een waaier cadeau. Eline heeft sterke gevoelens voor Otto en lijkt eindelijk wat geluk te kunnen vinden. Maar al snel gaat ook dit mis, als Eline begint te twijfelen over haar gevoelens en uiteindelijk de relatie verbreekt. Ze wordt weer ongelukkig en besluit met haar oom Daniel en zijn vrouw te gaan reizen. Ook dit maakt haar niet gelukkig en uiteindelijk keert ze net zo ongelukkig terug naar haar woonplaats Den Haag. Het lukt haar opnieuw niet om het geluk te vinden en ze gaat weer terug naar Daniel en zijn vrouw in Brussel. Hier ontmoet ze St. Clare op wie ze verliefd wordt. St. Clare vraagt Eline ter huwelijk, maar Eline zegt dat ze nog over haar antwoord moet nadenken. Uiteindelijk pleegt ze zelfmoord door teveel slaappillen in te nemen.

Het boek is verschenen aan het einde van de negentiende eeuw. Het boek is geschreven in de tijd van het naturalisme. Dit boek is ook duidelijk een boek dat in het teken staat van het naturalisme. Een belangrijk kenmerk van het naturalisme is het determinisme, wat duidelijk naar voren komt in dit boek. Eline wordt gevormd door haar erfelijke aanleg en haar milieu. Ook het fatalisme komt terug in dit boek, als duidelijk wordt dat Eline gevormd wordt door het noodlot. Een ander kenmerk van het naturalisme is de overheersende somberheid. Deze somberheid komt ook zeker voor in Eline Vere. Zo is Eline erg ongelukkig in het boek en pleegt ze uiteindelijk zelfs zelfmoord. Eline heeft een sombere kijk op het leven en hierdoor wordt zij ook gevormd. Eline is ook een afwijkend meisje dat zich anders gedraagt dan de meeste mensen. Het lijkt of zij alle redenen heeft om gelukkig te zijn, maar toch is ze niet gelukkig. Dit absurde gedrag is afwijkend van de meeste mensen. In deze psychologische roman speelt ook een vrouw de hoofdrol: een typisch naturalistisch kenmerk. 

De tweestrijd

‘If we don’t end war, war will end us’. Dit waren de wijze woorden van H.G. Wells. De schade en kosten van een oorlog zijn enorm, maar hoe groot de immateriële nasleep van een oorlog kan zijn wordt duidelijk in het boek ‘De Tweeling’ van Tessa de Loo.

In deze roman uit 1993 staan de tweelingzussen Lotte en Anna centraal. Zij worden geboren in Duitsland in de jaren 20, maar na het overlijden van hun ouders wordt Lotte ondergebracht bij een Nederlands gezin. Anna blijft in Duitsland bij haar oom wonen, waar ze de Tweede Wereldoorlog meemaakt. Aan het einde van hun levens treffen ze elkaar bij toeval in een verzorgingstehuis, na elkaar jaren niet gezien of gesproken hebben. Wanneer ze met elkaar aan de praat raken wordt duidelijk hoe lang een oorlog daadwerkelijk duurt.

Wat meteen opvalt bij het lezen van boek is dat het verhaal achteraf verteld wordt. Het boek opent met de passage waarin Anna en Lotte, oud en versleten, elkaar na jaren weer treffen in een verzorgingstehuis. Vervolgens blikken beide terug op hun leven. De structuur van het boek is hierdoor opmerkelijk. De verhaallijnen van Anna en Lotte worden door elkaar heen verteld. Regelmatig worden er snelle sprongen tussen hun verhalen gemaakt. Dit houdt het boek interessant en als lezer blijf je oplettend. Echter, soms zorgt dit ook voor verwarring en doet de opbouw slordig aan. Door de vele personages en tijdsprongen is het van belang om als lezer alert te blijven om het verhaal te kunnen volgen. Verder zijn er ook een aantal stukken waarin er sterk uitgeweid wordt, maar deze details zijn niet van belang voor de grote lijn. Deze stukken geven echter wel ruimte aan de lezer om een helder beeld te vormen van de situatie waarin de zussen zich bevinden.

Ondanks deze uitbreidingen leest het boek gemakkelijk weg. Dit komt vooral door de krachtige stijl die de Loo gebruikt in het boek. Er wordt afgewisseld tussen korte en lange zinnen, waardoor het lezen boeiend en gemakkelijk is. Het taalgebruik is direct, maar daarom niet minder interessant. Het is duidelijk en begrijpbaar en de emoties komen goed naar voren in de zinnen. De Loo gebruikt een effectieve opbouw van taalgebruik waarmee ze de lezer langzaam het boek intrekt. Wel had er wat meer regelmaat in de hoofdstukken gebracht kunnen worden. Na een hoofdstuk van een paar pagina’s volgt een hoofdstuk van tientallen bladzijden. Dit had best wat beter verveeld kunnen worden.

In het boek staan twee partijen tegenover elkaar in de vorm van twee oude dames: Nederland en Duitsland in de oorlog. Opvallend is de sympathie die de Loo geeft aan Anna, die aan de Duitse kant staat in de oorlog. Er heerst nog altijd een Anti-Duits gevoel onder sommige Nederlanders. Het verhaal van Anna wordt verteld op een manier die ervoor zorgt dat je gaat meeleven met haar en begrip krijgt voor de situatie waarin zij zich bevindt. Tessa de Loo wilde met het boek de Anti-Duitse gevoelens wegnemen onder de Nederlanders. Want het verhaal van Anna is er maar een van velen. Het lukt de Loo om deze gevoelens weg te nemen en je krijgt begrip voor de situatie waarin Anna zich bevindt. Dit zorgt er echter wel voor dat het verhaal van Lotte minder interessant wordt. Lotte wordt bij een communistisch Nederlands gezin ondergebracht. In het boek komt dat echter nauwelijks naar voren. Een gemiste kans om de overeenkomsten en verschillen tussen het fascisme en het communisme te bekijken en uit te werken.

Al met al is De Tweeling een interessant boek met duidelijke maatschappelijke thema’s die je aan het denken zetten. Deze geslaagde roman schetst een mooi beeld van de situatie waarin veel Duitsers zich bevonden tijdens de oorlog. Hoewel het verhaal van Anna boeiender is dan die van Lotte geeft deze tweestrijd een goede weergave van de onderlinge strijd die ook jaren na de oorlog nog voortduurt. De structuur doet hier en daar rommelig aan, maar dit is ondergeschikt aan de boodschap die het verhaal wil overbrengen. Een mooie schets van het nationalisme en het gevaar dat dit met zich meebrengt. Want als waar je voor leeft, niet gelijk is aan waarvoor je bereid bent te sterven, dan is er de noodzaak om een andere weg te kiezen in het leven. Een prachtige boodschap van een geslaagd boek. 

Figuranten in de hoofdrol

Lachen, gieren, brullen. Zo zou je ‘Figuranten van Arnon Grunberg kunnen omschrijven. Een boek vol leuke grappen en onwerkelijke gebeurtenissen die tot nog meer hilarische gevolgen leiden. Jammer dat het boek dan ook enige diepgang mist.

In het boek staat Ewald Stanislas Krieg centraal. Al in het begin van het boek wordt zijn visie duidelijk: alert blijven. Hij is vooral geïnteresseerd in geld en hij noemt zichzelf dan ook geldwolf. Hij heeft de droom om door te breken in Hollywood als acteur. Deze ietwat onrealistische droom deelt hij met een vriend die de opmerkelijke naam Broccoli draagt. Ewald is de meest nuchtere van de twee. Broccoli leeft enorm in de droom en is ook bereid er alles voor te doen. Ze worden ook beide verliefd op Elvira, een actrice uit Argentinië die dezelfde droom deelt als Ewald en Broccoli. Uiteindelijk slaagt geen van alle erin om de droom te verwezenlijken. Ewald gaat in New York wonen.

Ewald mag dan de hoofdpersoon zijn, eigenlijk komen we het minst over hem te weten. Hij is een flat character. Een opmerkelijke keuze van Grunberg om de hoofdpersoon een flat character te laten zijn. Overigens komen we ook niet veel te weten over Broccoli en Elvira. Het lijkt een beetje of de belangrijkste personen uit het boek eigenlijk een soort figuranten zijn. Het gevolg is dat het moeilijk is om hoogte te krijgen van de personages waardoor je niet echt goed in het boek kunt komen. Tegelijk zorgt dit ook voor veel kritische spanning: Waarom doet Grunberg dit? Behalve de hoofdpersonen zitten er nog meer figuranten in het boek, die allemaal hun verhaal willen doen. Ze komen, doen hun onzinnige verhaal en vertrekken dan weer net zo snel en plotseling als dat ze gekomen zijn.

Het boek zit vol met humor. Droge humor wel te verstaan, die misschien niet iedereen zal aanspreken. Enkele scènes, zoals de scène waarin Broccoli een prostituee regelt voor zijn vader is hilarisch. Toch zijn sommige grappen nogal afgezaagd en voorspelbaar. Als je er voor open staat is het werkelijk hilarisch, maar de platvloerse humor en de onrealistische verhaal zal niet voor iedereen weggelegd zijn.

Al met al is figuranten een erg grappig boek dat lekker wegleest. Het onrealistische verhaal en de vlakheid van de personages zal misschien lastig zijn voor sommige lezers en het boek is dan ook zeker niet voor iedereen weggelegd. Maar wie op zoek is naar een lekker luchtig boek met veel droge humor is aan het juiste adres bij Figuranten.